პოლკოვნიკი რისტო ლუმი, რომელიც პირველი აგვისტოდან ესტონეთის თავდაცვის ძალების

პოლკოვნიკ რუსტო ლუმს ესაუბრება ჟურნალისტი აინარ რუუსაარი.

გთავაზობთ ინტერვიუს მცირე შემოკლებით.

- როცა შენ,  დაზვერვის სტრუქტურის ხელმძღვანელი, თბილისში სამხედრო ატაშის რანგში წასასვლელად ემზადებოდი, როდის და რა მიზეზით გაგიჩნდა პირველი ეჭვები და წინათგრძნობა, რომ საქართველოში სიტუაცია კონტროლიდან გამოდიოდა?

- წინათგრძნობა არა მხოლოდ მე, არამედ დაზვერვის ბატალიონის თანამშრომლებსაც გაუჩნდათ, რომლებიც სიტუაციას თვალს ადევნებდნენ. მათ ჰქონდათ მონაცემები, რომ დიდი ალბათობით, სიტუაციის ესკალაცია უახლოეს დღეებში მოხდებოდა. ანუ მე ამას წინათგრძნობას კი არ ვუწეოდებდი, არამედ დაზვერვის გაფრთხილებას.

ბუნებრივია, დაზვერვის სტრუქტურამ ამის შესახებ ზემოთ მოხსენება გაგზავნა. მე პირადად აგვისტოს ომის დაწყებამდე რამდენიმე დღით ადრე ორ ესტონელ გენერალს ვესაუბრე, რომლებიც რუსეთის არმიის შეჭრას რეალურად არ მიიჩნევდნენ. ერთ-ერთმა ისიც კი მითხრა - „რუსეთის ნაბიჯი არარერალისტური და არალოგიკური იქნებაო“. ცხადია, იგი მაშინდელი შეფასებების კრიტერიუმების მიხედვით მსჯელობდა. ყველაზე ცუდი კი ის იყო, რომ ჩვენი სტრუქტურის მოხსენება სადღაც „გაიჭედა“. როცა მოგვიანებით თბილისში ჩვენს ელჩთან ამ საკითზე ვსაუბრობდი, იგი ძალიან გაბრაზდა, რომ მოხსენებამ თურმე საგარეო საქმეთა სამინისტრომდეც ვერ მიაღწია.

- შენი აზრით, ისინი, ვინც საქართველოში გადაწყვეტილებებს იღებდნენ, სანამ ქართულ ჯარს შეტევას უბრძანებდნენ, რამდენად აცნობიერებდნენ ან თუ იცოდნენ, რომ რუსეთის ჯარი საქართველოში შევიდოდა?

- ძნელია იმის თქმა, იცოდნენ თუ არა, მაგრამ ქართველების მოქმედება იმის დემონსტრირებაა, რომ მათ ამ ყველაფრისადმი სერიოზული დამოკიდებულება არ ჰქონდათ. საქართველოს შეიარაღებული ძალების მაშინდელი სარდალი [გაერთიანებული შტაბის უფროსი] ზაზა გოგავა და მისი გარემოცვის სხვა ოფიცრები მოგვიანებით სულ იმას იმეორებდნენ, რომ არ გვეგონა, თუ რუსეთის ასე ძლიერ რეაგირებას მოახდენდაო. მოგვიანებით, მათ შეცვალეს თავიანთი წინა ჩვენებები და ამბობდნენ - „ სხვა გამოსავალი არ გვქონდა, სამხედრო ჩარევის გარდა, რათა წინააღმდეგობა გაგვეწია სამხრეთ ოსეთში რუსეთის ჯარის შემოსვლისთვისო. ამ „სიმღერას“, რომელიც ქართველ სამხედრო მაღალჩინოსნებს ზემოდან უბრძანეს და ასწავლეს, ისინი დიდი ხნის განმავლობაში „მღეროდნენ“. ჩემთვის, შტაბის მაღალი რანგის ოფიცრისათვის, ორივე პოზიცია გაუგებარია. ასეთ სიტუაციაში უნდა არსებულიყო მოქმედების სათადარიგო გეგმა იმ შემთხვევისათვის, თუ რუსებს ვერ შეაკავებდნენ და ისინი ქვეყნის დედაქალაქამდე მივიდოდნენ.

- ქართველებმა საერთოდ იცოდნენ, როგორ უნდა გაეკონტროლებინათ ცხინვალის გარეუბნები? ომამდე ხომ საქართველოში Immediate Response-ს („დაუყონებლივი პასუხი“) სწავლებები ტარდებოდა?

- მე არ შემიძლია ამის დადასტურება, რადგანაც ინფორმაცია არ მქონდა, თუმცა, დიდი ალბათობით, მსგავსი გეგმები არსებობდა და ისინი იწრთვნებოდნენ. საერთოდ, ეს ჩვეულებრივ ოპერატიულ დაგეგმვაში შედის მსგავსი სიტუაციებისთვის - სამხრეთ ოსეთს და აფხაზეთს ხომ საქართველო მაშინაც თავისად თვლიდა და ახლაც ასეა.

ყველაზე ცუდი კი ისაა, მოგვიანებით პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა სწორედ სამხედროები დაადანაშაულა, რომლებმაც, მისი აზრით, მათ წინაშე დასმული ამოცანები ვერ შეასრულეს. მისთვის ასეთი პოზიცია უფრო კომფორტული იყო, რამდენადაც, ბუნებრივია, იგი თავის შეცდომებს თვითონ არ აღიარებდა, რომელიც სიტუაციის შეფასებისა და სტრატეგიული გადაწყვეტილების მიღების დროს დაუშვა.

საქართველოს შეიარაღებული ძალები, რომლებმაც იმდროისთვის სულ ცოტა ხნის წინ გაიარეს ძირფესვიანი რეორგანიზაცია და გადაიარაღდნენ, ბუნებრივია, ჯერ არ იყვნენ მზად მსხვილი ერთობლივი წრთვნებისათვის. მარტივად რომ ვთქვათ, ისინიმხოლოდ იმ დონემდე მივიდნენ, რათა აღლუმზე მწყობრად ევლოთ და ახალი იარაღით სამიზნეებზე ესროლათ. სრულფასოვან ერთობლივ წრთვნებზე ლაპარაკიც ზედმეტია.

შეტევის ბრძანების მიღების შემდეგ ქართული არმია ცხინვალთან ახლოს“ გაიჭედა“ და ვერ მოასწრო მომგებიანი პოზიციების დაკავება მთა-გორიან ადგილში, რათა რუსეთის არმიის შეჭრას შეწინააღმდეგებოდა. მთელი შეიარაღება, სამხედრო ტექნიკა ერთ ადგილას იყო დაგროვილი და კონცენტრირებული, ჰაერსაწინააღმდეგო დაცვის ჩათვლით, ამიტომ რუსეთმა სერიოზული დაბრკოლებების გარეშე დაიწყო მთელი საქართველოს ტერიტორიის დაბომბვა, თვით თბილისის გარეუბნების ჩათვლით, რითაც ქართველთა ეროვნული სული დაირღვა.

- ახლა ჭკუის კოლოფები ამბობენ, რომ 2008 წელს საქართველოს მოძველებული შეიარაღება ჰქონდაო. ნამდვილად ასე იყო? როგორც ცნობილია, ქართულმა არმიამ საკმაოდ ბევრი მძიმე ტექნიკა მიატოვა ცხინვალსა და გორში...

- უშუალოდ კონფლიქტის დაწყების წინ საქართველომ მოასწრო თავისი არმიის გადაიარაღება და 2008 წლის ივლისის მონაცემებით, კარგად იყო აღჭურვილი და მომარაგებული. მე ვიტყოდი, უფრო უკეთესად, ვიდრე ესტონეთის მაშინდელი თავდაცვის ძალები. რუსებმა ხელში ბევრი იარაღი და საბრძოლო მასალები ჩაუვარდათ. სამწუხაროდ, თვითონ ქართველებმაც ბევრი გაყიდეს და შემდეგ ჩამოწერას ცდილობდნენ, სამხედრო ზარალის სახით.

2008 წლის აგვისტოს შემდეგ ამ საკითხზე გამოძიება მიმდინარეობდა და სისხლის სამართლის საქმეებიც აღიძრა. მახსოვს, 2009 წელს, როცა ყაზბეგში წავედი დასასვენებლად, იქაური მონადირეები ამაყად დადიოდნენ ამერიკული სამხედრო ტანსაცმლით (Gore-Tex) და ღამის ხედვის მოწყობილობებით. ჩემს კითხვაზე, საიდან ჰქონდათ ეს ტანსაცმელი, ისინი პასუხობდნენ, რომ ნათესავენი ქართულ არმიაში მსახურობენო. როცა კონფლიქტის შემდეგ საქართველომ კიდევ ერთხელ სთხოვა დასავლელ პარტნიორებს იარაღითა და რესურსებით დახმარების მიზნით, მათ მიმართ განსაკუთრებული ნდობის ფაქტორი უკვე აღარ არსებობდა.

ეჰ, დასავლეთი რომ ამდენს დახმარებოდა მატერიალურად ესტონეთის თავდაცვის ძალებს 1990-იან წლებში და ცოტა შემდეგაც, როგორც ქართველებს! იმ მომენტში მე მკაფიოდ ჩამომიყალიბდა აზრი, რომ დასავლეთი ქართველებს ანებივრებდა, რომლებიც, ნაცვლად იმისა, რომ თვითონაც ფეხი გაენძრიათ, სულ უფრო ხშირად იხვეწებოდნენ დახმარებას. სწორედ აქედან გამომდინარეა განსხვავება ურთიერთობებში: ესტონეთი ღრმად აფასებს დახმარებას მაღალხარისხიან შეიარაღებაში და ყოველმხრივ მხარდაჭერას.

რაც შეეხება დღევანდელ ქართულ არმიას, 2008 წლის ტექნიკური დანაკარგების მიუხედავად, 2018 წლის მდგომარეობით, ის არცთუ ისე ცუდადაა შეიარაღებული და უზრუნველყოფილი ყოველივე აუცილებელი რესურსით.

უკრაინაში სამხედრო ატაშედ ყოფნის დროს, 2018 წლის ივნისში, სახმელეთო შტაბის ერთ-ერთმა ოფიცერმა მითხრა - ნეტავ ჩვენც ისე ვყოფილიყავით აღჭურვილი, როგორც ქართველებიო. ეს შეფასება იმის ილუსტრაციაა, თუ რა მდგომარეობაში იყვნენ უკრაინელი სამხედროები.

- მე ყოველთვის მაინტერესებდა, მაგრამ ამ კითხვაზე პასუხი ვერ მივიღე: რუსეთი საქართველოსთან ომის მდგომარეობაში იმყოფებოდა, მაგრამ მოსკოვმა მასთან არ დაარღვია არც მობილური და არც ინტერნეტ-კავშირი, თუმცა შეეძლოთ. რატომ?

- დიახ, ეს კითხვა ბევრს აწუხებს, თუმცა, როგორც ამბობენ, სწორედ ოსებმა ააფეთქეს 2008 წლის აგვისტოში გორთან ახლოს რკინიგზის ხიდი ოპტიკურ-ბოჭკოვანი კაბელით, რომელიც კავშირგაბმულობის მნიშვნელოვანი საშუალებაა. თუმცა აშკარაა, რომ იმ დროს არ იგრძნობოდა რუსეთის მიზანმიმართული და სისტემური საქმიანობა კავშირგაბმულობის არხების წინააღმდეგ.

რა იყო ამის მიზეზი, თქმა ძნელია. ჩვეულებრივად, კავშირგაბმულობის არხები არ ნადგურდება იმ შემთხვევაში, თუ მათი მუშაობა მოწინააღმდეგისათვის მომგებიანია სადაზვერვო მიზნებით. აგვისტოს ომის დროს რუსეთი უფრო წარმატებულად მოქმედებდა შიდა პროპაგანდის სფეროში, ვიდრე საგარეოში. მოკლული რუსი მშვიდობისმყოფლების ფოტოსურათები რუსეთის მოსახლეობისათვის ძალიან დამარწმუნებელი იყო.

- ყოველ ომს რამდენიმე გეგმა აქვს. შეგიძლია, რომ დღეს, უკანა თარიღით, თქვა, რომ რუსების მიერ წარმოებული ომის გეგმაში პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილის დამხობაც (დაპატიმრება) შედიოდა?

- მე არ მჯერა, რომ რუსებს დასაწყისში ასეთი გეგმა ჰქონდათ. მათ, ალბათ, უფრო აწყობდათ, რომ მიხეილ სააკაშვილის იმიჯი თავიანთ სასარგებლო პროპაგანდისათვის,  საქართველოს დასაცინად გამოეყენებინათ. მიუხედავად იმისა, რომ ვლადიმერ პუტინმა საქართველოს პრეზიდენტს ჭერზე ერთი ადგილით ჩამოკიდება აღუთქვა, ზოგიერთი მიზეზის გამო მან ეს არ გააკეთა.

იმავდროულად, ჯერ კიდევ 2008 წლის ომამდე ერთ-ერთმა კოლეგამ ჩვენი საგარეო საქმეთა სამინისტროდან და საქართველოს საქმეების ექსპერტმა პროგნოზი გააკეთა, რომ ადრე თუ გვიან რუსეთი ისე იზამს, რომ მიხეილ სააკაშვილს სამხედრო დამნაშავის სკამზე დასვამსო. 2018 წლის მდგომარეობით ეს პროგნოზი არც იმდენად არარეალისტურად არ ჩანს,  თუ მხედველობაში მივიღებთ მიხეილ სააკაშვილის პოლიტიკურ კარიერას უკრაინაში, რითაც მან ყველა გააღიზიანა. ასე რომ, ვლადიმერ პუტინს ჯერ კიდევ შეუძლია თავისი დაპირების შესრულება.

- რუსები ნამდვილად გაბედავდნენ თბილისზე შეტევას 2008 წლის აგვისტოში?

- არა მგონია, მათ ასეთი განზრახვა ჰქონოდეთ. მთელი ეს ომი რაღაც იმპროვიზაციის შთაბეჭდილებას ტოვებდა. რუსებს ძალიან უკვირდათ, რომ მიხეილ სააკაშვილი იოლად წამოეგო პროვოკაციას და თავის არმიას სამხედრო ოპერაციის დაწყება უბრძანა. თავის მხრივ, ქართველებსაც უკვირდათ, რომ რუსები მასიურად შეიჭრნენ. რუსებს კი უკვირდათ, რომ თბილისს ასე სწრაფად მიუახლოვდნენ. გადაწყვეტილება, როგორც ჩანს, სამხედრო მოქმედებების პროცესში იქნა მიღებული, რეალური სიტუაციის გათვალისწინებით. ვერ დავიჯერებ, რომ რუსებს იმის გეგმა ჰქონდათ, თუ რა უნდა გაეკეთებინათ ოკუპირებული თბილისისათვის. ალბათ, ისინი ქართველებს „წესრიგისაკენ“ მოუწოდებდენ და „ჭკუის სწავლებას“ დაუწყებდნენ. ამით აშშ-ს აჩვენებდნენ, რომ ნატოს გაფართოება საქართველოს ალიანსში ჩართვით მიუღებელია.

- და მაინც ომიდან ათი წლის შემდეგ რუსეთისათვის „ლაგამის ამოდება“ ვერავინ შეძლო. აშშ და ევროკავშირი ხანდახან უმწეობასა და დაღლილობას ამჟღავნებენ. რა ვისწავლეთ უკრაინისა და საქართველოს მაგალითზე?

- რუსეთი მუდმივად უთვალთვალებს დასავლეთის საზღვრებს და გეგმავს, რამდენად შორს შეიძლება შეჭრა. იმავდროულად მოსკოვი საბოტაჟს უწევს დასავლეთის ერთიანობას. როცა ჩვენ 2008 წლის აგვისტოს ომი გავაანალიზეთ, ვთქვი, რომ საბოლოო და კარდინალურ დასკვნებს ნუ გავაკეთებთ - რუსეთი მუდმივად სწავლობს და უკვე მომდევნო სავარაუდო ომი სულ სხვაგვარი იქნება-მეთქი. სწორედ ეს დადასტურდა უკრაინის მიმართ 2014 წელს. უკრაინის კონფლიქტის გათვალისწინებით, მორიგი ომი კიდევ უფრო მეტად განსხვავებული იქნება. რუსეთი, სამწუხაროდ, ძალიან კარგად იცნობს თავის მეზობლებს და მათ პრობლემებს და სპეციფიკას თავის სასარგებლოდ იყენებს. მაგალითად, ქართველების ემოციურობასა და მოუთმენლობას, ან უკრაინელთა შიდა განხეთქილებას და საყოველთაო კორუმპირებულობას.

ჩვენს თავსაც შევეკითხოთ - როგორია ჩვენი ეროვნული თავისებურება და პრობლემები. პასუხსაც ვიპოვით, თუ როგორ შეიძლება რუსეთმა ჩვენს წინააღმდეგ იმოქმედოს. ისე კი, ყველაზე მეტად თვითონ ქართველების დასკვნებმა გამაკვირვა აგვისტოს ომის შესახებ.

ზაზა გოგავას აზრით, ქართველებმა ომი იმიტომ წააგეს, რომ მათ არ ჰქონდათ საკმაო რაოდენობის ტანკები, მძიმე არტილერია და ავიაცია. როცა მე შევეცადე მისთვის ამეხსნა, რომ არ აქვს მნიშვნელობა მძიმე ტექნიკა ბევრი გაქვთ თუ არა, რადგანაც რუსეთს ყველა შემთხვევაში საქართველოზე მეტი ექნება, პატარა სახელმწიფოს თავდაცვა მილიტარიზებაზე კი არ უნდა აიგოს, არამედ მოსახლეობის მომზადებაზე თავდაცვისათვის-მეთქი, მან ვერ გამიგო.

უშუალოდ კონფლიქტის წინ საქართველოს შეიარაღებული ძალები პროფესიულ სისტემაზე გადავიდნენ, რის შედეგადაც ხელმოკლე ქართველ ახალგაზრდებს თავიანთი ოჯახების რჩენის შესაძლებლობა მიეცათ. რასაკვირველია, მათი უმეტესობა პატრიოტები იყვნენ, მაგრამ ისინი, ოჯახების ერთადერთი მარჩენალები, მაინც არ იყვნენ სრულად მზად სამშობლოსათვის დაღუპულიყვნენ. საკონტრაქტო არმია ეფექტური და წარმატებულია იმ შემთხვევაში, როცა ყველაფერი კარგად მიდის და მტერი უკან იხევს... მაგრამ როცა როლები იცვლება, „კონტრაქტნიკებზე“ უკვე სხვა ფაქტორები ახდენენ გავლენას. ამიტომაც შეიქმნა ისეთი სიტუაცია, როცა ისინი, ვისაც სახელმწიფო უნდა დაეცვა, ეს მაინცდამაინც დიდად არ სურდათ, ხოლო ვისაც მართლა გულით უნდოდა, მათ ამის გაკეთება ვერ მოახერხეს.

ვიცი, რომ საქართველოში ბევრი მზად იყო დაეცვა საკუთარი სოფელი, რაიონი თუ ქვეყანა, მაგრამ მათ ამის საშუალება არ ჰქონდათ. რატომ? იმიტომ, რომ საქართველოს მთავრობა მათ არ ენდობოდა და საკუთარ თანამემამულეებს იარაღს არ აძლევდა, ხოლო ის ორგანიზაციები, რომლებიც მოხალისეებს გააერთიანებდა, ჩვენი „კაიტსელიტის“ მსგავსად, იქ არ არსებობდა. ამ თვალსაზრისით ესტონეთის სახელმწიფო თავდაცვა ძალიან კარგად არის მოწყობილი, ჩვენთან ყოველ მოქალაქეს აქვს უფლება მონაწილეობა მიიღოს ქვეყნის თავდაცვაში, თავისი ინტერესებისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით.

- შენ რომ იმ ომის შესახებ დასკვნა გთხოვონ, რონალდ ასმუსის წიგნის სათაურის -  „პატარა ომი, რომელმაც მსოფლიო შეძრა“  - მიხედვით, რას იტყოდი?

- რეალობაში ამ „პატარა ომს“ მსოფლიო სულაც არ შეუძრავს. შეშინებით კი შეაშინა, მაგრამ არ შეუძრავს. ეს იყო მნიშვნელოვანი ინდიკატორი იმისა, რომ რუსეთის პოზიცია და დამოკიდებულება კარდინალურად შეიცვალა და რომ დასავლეთს ამით თვალი უნდა ახელოდა. საერთოდ კი რაზე ვლაპარაკობთ? ათი წლის წინანდელმა აგვისტოს ომმა კი არა, რუსეთის მიერ უკრაინის წინააღმდეგ განხორციელებულმა აგრესიამაც ვერ აუხილა ყველას თვალი. მაგრამ რაც შეეხება საქართველოს, მთელ დასავლეთს, მათ შორის ესტონეთსაც ისე სურდა დაენახა საქართველოს წარმატება პოსტსაბჭოთა სივრცეში, ბალტიის ქვეყნების მსგავსად, რომ რეალობის განცდა დაიკარგა. სახელმწიფოს რეფორმისათვის უპირველესად აუცილებელია ფასეულობებისადმი მისი მოსახლეობის დამოკიდებულების შეცვლა, რომელიც საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესია.

- შენ დიდი ხნის განმავლობაში იყავი ესტონეთის სამხედრო ატაშე უკრაინაში. როგორ შეატყვე, უკრაინას არ შეუძლია ან უნარი არ აქვს დონბასის ოკუპირებული ტერიტორიების პრობლემა მოაგვაროს? ან იმის შიში აქვს, რომ მასშტაბურ სამხედრო ოპერაციას ყოველთვის თან სდევს მშვიდობიანი მოსახლეობის დაღუპვა, რაც თავის მხრივ, სახელმწიფოს იმიჯზეც მოქმედებს? ან შიშობს, რომ ლოკალური ომი უფრო რაღაც დიდში გადაიზრდება, რომელიც საფრთხის მომტანი იქნება როგორც ევროპისათვის, ასევე რუსეთისათვის?

- უკრაინას ამ ომის მოგვარება ნამდვილად სურს. ხალხი დაიღალა, მაგრამ მარტო კიევი ამის გაკეთებას ვერ შეძლებს. უკრაინელებს ეს მშვენივრად ესმით. დონბასის კონფლიქტის მოგვარების გასაღები კრემლში დევს - ისევე როგორც აფხაზეთის, სამხრეთ ოსეთის და დნესტრიპირეთისა.

ოკუპირებულ აღმოსავლეთ უკრაინაში დღეს ყველანაირად პატური სიტუაცია არის შექმნილი. პოლიტიკური თვალსაზრისით, იქ კვაზისახელმწიფო არსებობს, რომელსაც არავინ აღიარებს, თვით რუსეთიც კი სერიოზულად არ აღიქვამს. სამხედრო თვალსაზრისით, სეპარატისტული ფორმირებები  არც ისე ძლიერები არიან, რომ ოკუპაციის ზონა კიდევ უფრო გააფართოვონ. თავის მხრივ, არც უკრაინის არმია არაა ისეთი ძლიერი, რომ წარმატებით იომოს ოკუპირებული ტერიტორიიის გასათავისუფლებლად. კიევმა იცის, რომ როგორც კი სამხედრო ოპერაციას დაიწყებს, რუსეთი უმალ ჩაერევა.

ეკონომიკურად განადგურებულ-გაძარცული რეგიონები ეკოლოგიური კატასტროფის საფრთხის წინაშე დგანან. მათი აღდგენისათვის უდიდესი თანხებია საჭირო, რაშიც რუსეთი დაინტერესებული არაა. მაგრამ იმავე დროს კრემლს დონბასით სარგებლობა წარმატებით შეუძლია, რათა უკრაინის პოლიტიკურ სიტუაციაზე გავლენა მოახდინოს. იქ 2019 წლის მარტში საპრეზიდენტო არჩევნებია დაგეგმილი.

------------

პოლკოვნიკი რისტო ლუმი დაიბადა 1971 წლის 17 მაისს ტალინში. სამხედრო განათლება მიიღო ფინეთის სახელმწიფო თავდაცვის უმაღლეს სკოლაში, აქვს სამხედრო მეცნიერებათა მაგისტრის ხარისხი. 2006-2008 წლებში მსახურობდა ესტონეთის თავდაცვის ძალების დაზვერვის განყოფილების უფროსად. 2008-2011 წლებში - ესტონეთის სამხედრო ატაშედ საქართველოში. 2011-2014 წლებში მუშაობდა ესტონეთის თავდაცვის სამინისტროს საერთაშორისო თანამშრომლობის განყოფილებაში. 2014-2018 წლებში იყო ესტონეთის სამხედრო ატაშე უკრაინაში.

წყარო: «Postimees» (ესტონეთი)